Azerbaycan'ın ikinci büyük şehri olan Gence'nin en büyük camisi Câmi-i Kebîr, bugünkü adıyla Şah Abbas Camii, 1804 yılında Rus işgaliyle kiliseye çevrilmiş ve yüz yılı aşkın bir süre kilise olarak kalmıştı. 3 Ocak 1804'te Rusların eline geçen Gence, büyük bir katliama maruz kaldı. 7000'den fazla kişi öldürüldü, camiye sığınan kadın ve çocukların hepsi katledildi.

Cuma Camii olarak da bilinen Câmi-i Kebîr, Azerbaycan'ın Gence kentinin merkezinde yer almaktadır. Dönemi içinde önemli ve büyük bir ibadethane olmasının yanı sıra Câmi-i Kebîr, aynı zamanda da bir medrese olarak da Gence'nin ilmî hayatı için önem arz etmektedeydi.

Vâzıh mahlasıyla da bilinen büyük Azerbaycanlı Türk şairi Mirza Şefi de camiye bağlı medresede eğitim görmüştü. Büyük Şah Abbas'ın emirleriyle yapılan camii  günümüzde genellikle “Şah Abbas Camii” olarak da anılmaktadır.

Azerbaycan’ın ikinci büyük şehri olan Gence, Osmanlı hâkimiyetinden sonra, 18. yüzyılın ortalarında yarı müstakil hanlıklardandı. 20 Kasım 1803'te Rus Generali Sisianov, Tiflis’ten Gence’ye gelip şehri kuşattı. Gence Hanı Cevad Han Rusların teslim teklifini reddederek uzun müddet mukâvemet gösterdi. 3 Ocak 1804'te Rusların eline geçen Gence, büyük bir katliama maruz kaldı. 7000'den fazla kişi öldürüldü, camiye sığınan kadın ve çocukların hepsi Sisianov'un emriyle katledildi. Şehir, tarihinin en karanlık günlerini yaşadı. Rus işgali sırasında Gence’nin en büyük camisi olan Câmi-i Kebîr, kiliseye çevrildi. 

1606 yılında Şah I. Abbas tarafından yaptırılan cami, iç kalenin doğusunda bulunmaktadır. Caminin yanında bir medrese ve bir hamam da inşa edilmişti. Şah Abbas, cami ve medresenin giderlerini karşılamak üzere 1612’de bir vakıf kurmuş; Tûn hamamı, 15 dükkân, 3 kervansaray, Derebeglü ve Dinaraş çiftliklerinin gelirlerini buraya vakfetmişti.  


Kaynak: Kiliseye Çevrilen Türk Eserleri