Uzun yıllardır savaşın ya yanında ya tam ortasında veya mutlaka etki alanı içerisinde kalan bizim gibi topluluklar, savaşların bazen çok kolay başladığını ancak bitmesinin hiçte kolay olmadığını bilmektedirler. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra nerdeyse tüm savaşları desteklemekle ve sonuçlarından yararlanmakla birlikte kendilerinden uzak tutmayı başaran Avrupalılar, ilk defa Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasıyla savaşın kendi evlerine de sıçradığını idrak etmeye başladılar. Hatırlanacağı üzere, 30 yıl kadar önce Sırpların ve Hırvatların Müslüman Boşnaklara saldırıp yer yer büyük katliamlar icra ettikleri Yugoslavya iç savaşını bile Avrupa kendi coğrafyasındaki bir savaş olarak ele almamıştı.

Elbette Avrupa’nın Rusya ile ilişkileri, Ukrayna ile tarihi ve kültürel bağları kadar bilhassa enerji sevkiyatı konusu Avrupalıların endişe, korku ve hassasiyetlerini arttıran hususların başında geliyor. Öte yandan NATO’nun genişlemesi için belirleyici bir bilek güreşi niteliğindeki son çatışma, gelecek planlarıyla alakalı politikacı ve diğer sorumluları tedirgin ediyor. Demokratik topluluklar olmalarına rağmen Avrupa ülkelerinde yaşayanlar ise kendi seçimlerinin değil önlerine konan ve dayatılanların çıkardığı problemlerle boğuşmak zorunda bulunduklarını biliyorlar.

Görüldüğü kadarıyla yıllardır böyle bir savaşın temel taşlarını özenle döşeyen Batı, Rusya’nın maliyeti çok yüksek olabileceği bilinen böyle bir saldırıya teşebbüs edemeyeceğini tahmin etmekteydi; halbuki bugün 20-30 sene önceki ezik durumdan sıyrılmak Rusya için hayati önemdedir ve bu onu her türlü saldırganlığa açık hale getirmektedir. Bilhassa NATO’nun doğuya doğru genişlemesi konusunda Rusya’ya verilen sözlerin tutulmaması ve ABD’nin yayılma iştihasının dizginlenememesinin böyle bir sonuca yol açacağı hesap edilmeliydi.

Ortalığı karıştıran, kan, yıkım ve gözyaşına boğan yukarıdaki patronların düşünce, iddia ve bahaneleri ne olursa olsun her savaşta olduğu gibi bu savaştan en çok etkilenenler yine sıradan halk olmaktadır. Sadece hayatını kaybeden, yaralanan, sakat kalan, yerinden yurdundan olan, mülteci konumuna düşen insanlar değil, savaştan mesafece uzak yerlerdeki insanlar da ekonomik sıkıntı, işsizlik, enflasyon, gelecek korkusu, sosyal travma, siyasi istikrarsızlık gibi değişik şekillerde savaştan etkilenmektedirler.

Avrupa’da kış nefesini hissettirirken sokaktaki insanların en büyük endişelerini kışın ayazda kalıp kalmayacakları, doğalgaz ve elektrik faturalarının hangi rekorları kırmaya hazırlandığı, daha önemlisi bir gıda krizinin ve üretim çarklarının durma tehlikesinin var olup olmayacağı gibi konular oluşturmaktadır. Her ülke kendisine göre krizi atlatma hesapları yaparken, sıkıntıları birlikte aşma formülleri üzerinde kafa yoranlar da mevcut. Ancak kitlelerin içine sinmiş egoizm duygusu nerdeyse tüm ülkeleri ‘gemisini kurtaran kaptan’ anlayışına getirmiş durumda.

Son hesaplamalara göre Avrupa’nın ihtiyaç duyduğu enerjide Rusya’nın payı %8 seviyesine kadar inmiş durumda. Aslında bu normal zamanlarda üstesinden gelinemeyecek bir miktar değil. Ancak son yıllarda en büyük sömürü odağı haline gelen enerji şirketlerinin halka korku vererek kazançlarını hayasızca en yüksek noktalara taşımaları piyasalardaki dalgalanmaların sonu belirsiz şekilde sürmesine yol açıyor. Neoliberal sistemlere tabi olmuş ve dağarcığında başka bir çözüm teklifi kalmamış ülkelerin idarecilerinin söz konusu şirketler karşısında elleri kolları büyük ölçüde bağlı vaziyette. Bu sebeple birçok hükümet halkın rahatlaması için devlet haznesinden destekler vermeye yönelirken, vananın ucunu ellerinde tutan şirketlere sadece sonuç vermeyeceği baştan belli utangaç ricalarda bulunuyorlar.

Savaş için bahane üretmekte gayet mahir davranan dünya devletleri, akan kan ve yıkımın durması için kıllarını kıpırdatmadan bekliyorlar. Aslında bu tarafların savaşın bitmemesi, mümkün olduğunca uzun sürmesi yolundaki niyetlerini belli ediyor. Çünkü her kriz ortamını kolayca kâra çevirebilen çevrelerin kazançları, savaşın mağdurları ve sıkıntıya düşen milyonlarca halkın kaybettiklerinden daha önemli görülüyor.

Bir savaşın bitmesi için tarafların samimi şekilde bunu arzu etmeleri gerekir. Halihazırda her iki tarafta olsun üçüncü taraflarda olsun böyle bir niyeti göremiyoruz. Herhalde Ukrayna-Rusya savaşı da -ne yazık ki- etrafımızda çokça gördüğümüz savaşlar gibi iki taraf bıkana veya tamamen mecalsiz kalana kadar sürüp gidecek.         

Dünya, Kovit salgınının ardından nasıl toparlanacağını hesaplayamadan aslında yıllardır geliyorum diyen savaşın pençesine düştü. Başlangıçta kısa sürede biter denen savaşın kısa sürede sona ereceğine dair bir işaret görünmüyor. Aksine, çok uzun süreli bir savaşın tüm belirtileri her gün kendisini daha da açık şekilde göstermekte. İki taraf da birbirine en fazla zararı verebilmek için can atarken diğer ülkeler de düşman tarafları barıştırmak yerine kan akmasını uzatmak için adeta tezahürat yapmakla meşguller.

Birçok ülke için savaş ‘acaba ben bu işten nasıl yararlanırım, ne koparabilirim’ anlamına geliyor. Bilhassa silah satıcıları, enerjide söz sahibi ülkeler ve stratejik hedeflerini savaşın gidişatına endeksleyen odaklar için ölen, yaralanan, sakatlanan, yerini yurdunu terk etmek zorunda kalanlar fazlaca önem arz etmiyor. Ruhlarını kazanca ve kâra satmış çevrelerden başkasını beklemek de aslında yersizdir.

Dünyanın birçok yerindeki gibi Avrupa insanı da savaştaki haklılık veya haksızlık, doğru veya yanlış, iyilik veya kötülüklerden ziyade kendi kazanç ve kayıplarıyla meşgul. Avrupa Birliği’nin öncü gücü Almanya için ise en önemli konu doğal gaz sevkiyatının kesilmesiyle oluşan sıkıntının çarkların dönmesini nasıl etkileyeceği ve gelen kışta halkın ısınma ihtiyacının ne şekilde karşılanacağı.

Salgının ardından büyük bir kalkınma hamlesine hazırlanan Almanya için savaş sıkı bir frenden daha öte ve ciddi anlamlara sahip. Belli bir refah seviyesine ulaşmış halkın bu saatten sonra vanaları sıkmak mecburiyetine kalmasıyla ne gibi sonuçlar elde edileceği de ayrı bir tartışma konusu.

Birçok Avrupalı ve Alman bu savaşın aslında kendi savaşları olmadığının şuurunda. Bununla birlikte savaşın kendilerini en az savaşan iki taraf kadar etkileyeceğinin de farkında; zaten bunu yaşayarak görüyorlar. Siyasette, dış politikada, askeri sahada, ekonomide, sosyal hayatta beklenen veya tahmin edilemeyen birçok sonuçla karşılaşılacağı biliniyor. Daha şimdiden sadece ekonomide değil diğer alanlarda da büyük sıkıntıların yaşanması büyük değişim hamlelerini haber vermekte. Ancak bunun nasıl yapılacağı konusunda zihinler karışık, hemen hiç kimsenin kafası net değil.

Alman dış politikasındaki yeni açılımlar yanında ve bilhassa silahlanma ve silah satışında on yıllardır uygulanan prensiplerin dışına çıkılması dikkat çekiyor. Olaf Scholz hükümetinin daha çiçeği burnundayken böyle bir durumla karşılaşınca yaşadığı şok henüz atlatılabilmiş değil. Hükümet, soğuk kanlı kalabilmeyi başarının en mühim unsuru olarak ele alıyor.

Savaşın ortaya çıkardığı olumsuz gelişmelerden korunmanın en iyi yollarından birisi, toplumun sıkıntılara karşı gösterdiği ortak mukavemettir. Sadece savaşın tarafları değil savaştan etkilenen diğer ülkeler için de en önemli güç kaynağı toplumun yüksek bir dayanışma ruhuna sahip olmasıdır. Manevî güç kaynaklarının sağlamlığı maddî sıkıntılara karşı koymayı ve yıkıcı tesirlerden korunmayı kolaylaştırır. Maneviyatın güçlülüğü, toplum içerisindeki fikir ve ideal birliği ile acıların, sıkıntıların aynı oranda paylaşılmasına bağlıdır. Bir tarafta savaşın sıkıntılarını çekenler mevcutken diğer yanda sefasını süren fırsatçı muhterislerin varlığı toplumun manevî cephesinin yıkımını kolaylaştırır. Bu sebeple Almanya’nın devlet olarak yükü hem tepede hem tabanda mümkün olduğunca adil şekilde paylaşmak için büyük bir çaba içerisinde olduğu müşahede ediliyor. Şimdiye kadar bunda ne kadar başarılı olunduğunu henüz tartamadığımız gibi nihai olarak ne gibi sonuçlara ulaşılacağını da şimdiden söylemek mümkün değildir. Ancak şunu söyleyebiliriz ki başarılı olunması Almanya’yı son çeyrek asırdır uzaklaştığı sosyal devlet anlayışına dönme yolunda cesaretlendirecektir.

Almanya’nın sosyal devlet anlayışına dönüşü sadece bu ülke için değil, başta diğer AB ülkeleri ve Türkiye için de önemli bir gelişme olacaktır. Umarız bu zor zamanlar bu ve benzeri sonuçlara yol açar ve insanlık bir nebze teselli bulur.

90’lı yıllarda esen globalleşmenin etkilerine direnmeyi temel politika olarak ele alan Almanya, birleşmenin verdiği rüzgarla temel politikalarını değiştirmeden ayakta kalmasını bildi. Ancak, dünyadaki değişimler ve içteki değişim rüzgarları ne kadar karlı çıkıldı ne kadar zarar edildi sorularını devamlı gündemde tuttu.

Almanya, dünyanın önde gelen ülkeleri arasında yer alma konumunu sürdürürken, Avrupa Birliği (AB)’nin öncü gücü olduğunu da kabul ettirdi. Duvarın yıkılması ile hayal edilen ‘daha hür bir Almanya, daha hür bir Avrupa, daha barışçıl bir Dünya’ düşüncesinin sahipleri ise büyük bir hayal kırıklığına uğradılar. Dış şartların baskısıyla daha güvenlikçi politikalara yönelen Almanya, dizayn edilen iç şartların baskısıyla da aşırı sağ politikaların pençesine düştü.

Almanya’nın savruluşu kendisini en çok Türklere karşı yapılan saldırılarda gösterdi. Geçtiğimiz ay aramızdan ayrılan Mevlüde Genç Ana’nın beş aile ferdini kaybettiği Solinden katliamı gibi Mölln ve başka yerlerdeki saldırılar, NSU cinayetleri, camilere ve Türk derneklerine yapılan saldırılar artarak devam etti. Hükümetlerin bu konuya yaklaşımı çoğu kez kulağının üzerine yatma, yok sayma, işin içinde Çapanoğlu arama ve aşırı sağa, neo-nazilere yeni tavizler verme şeklinde oldu.

Bilhassa Alman basınının sorumsuz tutumu, aşırı sağ düşünce akımlarının hızla yayılmasına, orta sınıflarda taban bulmasına yol açtı. Temel motivasyonu Türk düşmanlığı ve yabancı karşıtlığı olan bu ideoloji önceleri marjinal partilerle sınırlıyken SPD’sinden CDU’suna geniş bir yelpazeyi etkisi altına aldı. Birçok devlet organının işin içinde planlayıcı, organize edici ve uygulayıcı olduğuna şahit olundu. Bu durum akıllara ister istemez Alman devletinin bir eksen değişikliği kararı alıp onu yürürlüğe soktuğu kanaatlerinin gelmesine vesile oldu. Peş peşe yaşananlar ve saldırıların sözde tedbirlerle azalacağı yerde giderek astronomik rakamlara yükselmesi bu tezleri güçlendirdi.

Global rüzgar Almanya’da öncelikle Sosyal Demokratlar’ı asıl çizgilerinin dışına itti. Gerhard Schröder yönetimindeki SPD ve kurduğu hükümetler, sosyal demokrat uygulamalar yerine neo-liberal politikalara sarılınca hem Almanya’da iktidarı kaybettiler hem de Avrupa’da sosyal demokrasi sert bir darbe yedi. Hıristiyan demokrat Angela Merkel’in neo-liberal politikalar ile Almanya’nın menfaatlerinin korunması arasındaki çırpınışı sadece bir miktar zaman kazandırdı. Kendisinden sonra geriye birdenbire zayıflayan ve Atlantikçilerin eline geçen bir parti kaldı.

Beklenmedik ve biraz da hazırlıksız şekilde Şansölye koltuğuna oturan Olaf Scholz’un daha iktidarının başında Rusya-Ukrayna savaşının sıkıntıları ile baş başa kalması, Hıristiyan Demokratlarda kısa süre içerisinde tekrar iktidar olma heveslerini canlandırdı. İktidarın başarısızlığı ve dağılan sağ oyların toplanmasının bunu kolayca sağlayacağına dair düşünceler belli bir kesimi heyecanlandırıyor.

Ancak, CDU’nun başına Atlantikçiliği ve aşırı sağa açık görüşleriyle bilinen Friedrich Merz’in geçişi AfD ve benzeri partilere kayan sağ oyların tekrar CDU’da toplanacağı ümidini doğurduysa da bu tez kısa süre içerisinde geçersiz hale geldi. Çünkü aşırı sağ ve neo-nazi düşünce odakları son çeyrek asırda sürekli istemeye ve istekleri doğrultusunda hareket edildiğini görünce daha fazla istemeye alıştırıldılar. Kitle partilerinin verdiği tavizler daha büyük tavizler istenmesinden başka işe yaramadı. Yarış birçok alanda kitle partilerinin kendi aralarındaki yarışı veya ılımlılarla aşırıların yarışı olmaktan çıktı; aşırı sağcı partilerin birbirleriyle yarışı haline dönüştü.

Geçtiğimiz günlerde CDU, AfD, SPD gibi partilerden kişilerin bir araya gelmesiyle kurulan ve bazı çevrelerce yeni bir AfD olarak değerlendirilen ‘Bündnis Deutschland’ (Almanya Birliği) adlı parti Alman sağının tekrardan birlik sağlama noktasının çok uzağında olduğunu açıkça gösterdi.

Almanya’nın menfaati, AB’nin geleceği ve dünya barışının Almanya’nın aşırılıktan arınmış politikalara dönmesiyle mümkün olacağını herkes biliyor. Ancak, günümüz Almanya’sına bakınca bunun yakın gelecekte sadece hayal olduğu da görülüyor.

1993 yılına kadar 29 Mayıs birçok kişi gibi benim için de İstanbul’un Fetih günü idi. Fakat Solingen’deki o korkunç geceden sonra hiçbir 29 Mayıs’ta eskiden yaşadığım coşkuyu bulamadım.

O zamanlar hem İntertürk gazetesini çıkarıyor hem de TRT’nin o zamanki dış yayını olan TRT-İNT ile birlikte çalışıyordum. Her ayın birkaç günü Türkiye’den gelen ekiplerle çekimler, röportajlar ve stüdyo programları yapmaktaydık. 28 Mayıs’taki çekimlerimizi yapmış ertesi günkü çalışmalarımızı da programlamıştık. Fakat sabah aldığım haber başıma kaynar suların dökülmesine yol açmıştı. Ekibi düşündüğümüzden daha erken alarak hemen Solingen’e hareket etmeliydik. Ancak idari bir problem vardı. TRT-İNT ekibi Haber Merkezi’ne bağlı olmadığı için gitmeleri mümkün değildi. Ankara ile telefon irtibatları kuruldu, ancak Ankara olayın vehametinin pek farkında değildi. Her gün terör nedeniyle ölüm haberleri vermeye alışmış olanlar için, Almanya’da öldürülen beş kişi adeta vaka-ı adiyedendi. Türkiye’den gelen arkadaşların bir anlamda elleri kolları bağlıydı. Ben, biraz ev sahibi olmanın avantajını da kullanarak, ekibi adeta zorla alıp Solingen’e doğru yola çıktım.

Solingen Köln’e yarım saat mesafede, bıçaklarıyla ünlü ve Nazi geçmişi ile bilinen bir kenttir. Solingen’e girerken ortalık ana baba günü olmaya başlamıştı. Türkiye’den gelen arkadaşlar olayın ciddiyetini Japon televizyonundan Kanada televizyonuna kadar bir sürü televizyonun canlı yayın araçlarıyla kente dolduklarını görünce daha net anlayabildiler. Protestocu Türkler ve bilhassa otonom grupların sayısı hızla çoğalırken polis tedbir almakta güçlük çekiyor, başta DİTİB olmak üzere Türk kurumlarla birlikte kitlenin mümkün olduğunca sakin kalmasına çalışıyordu. DİTİB görevlilerin yapabildikleri de sık sık kitlenin oturmasını sağlamak için dua ettirmek oluyordu. Alman otonom grupları fırsatı değerlendirerek hadise çıkarmaya gayret ederken, Türklerin tüm infiallerine rağmen onlara fazla uymadıkları görülmekteydi.

Binadan hala dumanlar çıkmaktaydı. Polis çevreyi güvenlik altına almak istiyor fakat yetersiz kalıyordu. Medyayı yönlendirmek, bilgilendirmek için de bir planının programının bulunmadığı görülmekteydi. Değişik şehirlerden Türk gazeteci arkadaşlar da gelmeye başlamışlardı. O dönemde TRT-İNT dışındaki televizyonlar henüz kurumsallaşmamıştı. Biz ekip olarak TRT olmanın avantajını kullanarak hem olay mahallinde hem yaralıların yattığı hastanede çekimler yapmış, bu arada hastanede Federal İçişleri Bakanı ve bazı eyalet yetkilileriyle röportajlar gerçekleştirmiştik.

Genç ailesinin halini ve hastanedeki yaralıların durumunu görmek hepimizi büyük bir üzüntüye sokmuştu. Bir yandan görevimizi yapmak zorundaydık ama diğer taraftan bizi de ruhen etkileyen feci bir hadiseyle karşı karşıyaydık. Böyle zamanlarda vicdanınız sizi kolay kurtulamayacağınız bir açmaza sürükler. Soğukkanlılığınızı ne kadar kaybetmemeye gayret etseniz de insanlığınız ve masumların acısı ağır basar. O gün dikkatimi çeken önemli hususlardan birisi Genç ailesinin komşularının hemen hiç ortalıkta görülmeyişi idi; onu kitlelerden gelebilecek tepkilere ve korkuya bağlamıştık. Ama bu ilgisizlik Genç ailesiyle yıllarca komşuluk yapan Almanlarca sonraki yıllarda da sürdürüldü. Alman medyası daha önce Mölln katliamındaki tavrını sürdürüyor, hadisenin arkasında başka sebepler aramakla, manipülasyonla meşguldü. Solingen’de bazı mahalli yöneticiler samimi olarak bu katliamın kendileri için utanç verici olduğunu inanarak söylediler. Ancak bunların sayısı çok azdı. Solingenliler, -bunu üzülerek yazıyorum- büyük ölçüde mağdurların değil katillerin yanında durdular. Tüm Solingen, toplumlararası barış için bir Mevlide Ana’nın (Genç) gösterdiği gayreti gösteremediler. Kentin imajı dışında kaygıları ne yazık ki olmadı.

Katliamın ilk yıldönümünde belli etkinlikler düzenlenmişti. Bunlardan birisi de saat 10:00’da sirenlerin ve kilise çanlarının çalınması, vatandaşların da bir dakikalık saygı duruşu yapmalarıydı. Önceden yerel yönetim tarafından yeteri kadar duyuru yapılmıştı. Biz ekip olarak çekim yapmak için kentin en kalabalık yerlerinden otobüs duraklarının bulunduğu yere gitmiş, ilan edildiği gibi çanların çalındığında saygı duruşu yapan insanları çekmeyi planlamıştık; fakat o kalabalık içerisinde saygı duruşu yapan tek bir kişi bulamadık. Sorduğumuz kişiler, sorularımızı sözbirliği etmişçesine derin bir sessizlikle geçiştirdiler. Bu, beni daha da yaralamıştı. O an, olayın unutulmaması ve unutturulmaması için çaba gösterilmesi gerektiğine ve en azından benim unutmamam gerektiğine karar verdim. Katliam sabahı birçok kişi gibi benim de çekmiş olduğum yanmış evin bir fotoğrafı vardı, onu hep cebimde taşıyacaktım. Ve bu kararımı aksatmaksızın uyguladım. Alman tarafının unutturma yolundaki gayretlerini ve Türk tarafının her milli konuda olduğu gibi kayıtsızlığı yıllar geçtikçe ne yazık ki bu yoldaki endişelerin haklılığını gösterdi. Büyük ölçüde mahkemeleri de takip etmiştim; orada yaşananlar karamsarlığımı daha da arttırmıştı.

Günümüzde 27 Mayıs Solingen Katliamı’nı çok az kişi anıyor. Ucuz cezalarla kurtulan katiller gizli yeni kimlikleriyle aramızda dolaşmaktalar. Türk Toplumu olarak Solingen’den ders alamayışımızı daha sonra gelen başka katliamlara, NSU cinayetlerine, Hanau saldırılarına maruz kalarak ödedik. Bu tutum devam ettiği müddetçe daha çok kayıplar vereceğimizi aslında herkes biliyor. Çünkü artık istatistik değer haline gelen saldırılar sürekli artıyor. 1993’te bir avuç olduğu söylenen aşırı sağcı Türk düşmanlarının bugün Bundestag’da yüze yakın milletvekili var. Kaldı ki hemen bütün partilere sinmiş bir Türk düşmanlığı Almanya’yı karanlık bir geleceğe sürüklüyor.

Bu gibi hadiseleri hatırlamak hüzün veriyor, ancak unutmak daha büyük acıların davetçisidir.